Wicepremier, szef MON Władysław Kosiniak-Kamysz poinformował we wtorek, że rząd przyjął projekt nowelizacji ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy.

Projekt przedłuża ochronę tymczasową dla Ukraińców uciekających przed wojną. Ochrona ta została wprowadzona decyzją wykonawczą Rady (UE) z 4 marca 2022 r. stwierdzającą istnienie masowego napływu wysiedleńców. Według proponowanych zmian pobyt obywateli Ukrainy, którym nadano numer PESEL UKR, będzie legalny do 30 września 2025 roku.

Jedną z najważniejszych zmian, którą ma wprowadzić projekt, jest powiązanie wypłat świadczenia 800 plus i świadczenia "Dobry start" z obowiązkiem szkolnym. Zgodnie z propozycją, świadczenia to otrzymają osoby zamieszkujące z dzieckiem na terytorium RP w przypadku, gdy dziecko realizuje odpowiednio obowiązek przygotowania przedszkolnego albo obowiązek nauki, chyba że dziecko jest w wieku, w jakim obowiązki te go nie dotyczą lub zostały mu odroczone.

"Będziemy kontynuować wsparcie związane z pomocą społeczną, polityką rodzinną, z dostępem do edukacji. Ale w ustawie, którą prezentował dziś pan minister Marcin Kierwiński (szef MSWiA) wprowadzamy zmiany wobecnie funkcjonujących przepisach, szczególnie w obszarze szkolnictwa. (...) Wiele osób zgłaszało, że są pobierane świadczenia i od razu jest wyjazd na Ukrainę. Uszczelniamy system, robimy go bardziej przejrzystym. Będziemy wspierać obywateli Ukrainy, którzy musieli uciekać przed wojną i schronili się w Polsce, ale oczekujemy też jasnych i wyraźnych reguł. To wszystko jest w ustawie, którą dzisiaj przyjęliśmy na rządzie" - powiedział Kosiniak-Kamysz.

Na podobnych zasadach przyznawane będą świadczenia z programu "Dobry start", czyli jednorazowe wsparcie w wysokości 300 zł dla uczniów rozpoczynających rok szkolny. Wypłata zostanie wstrzymana, jeżeli realizacja obowiązku przygotowania przedszkolnego lub nauki nie zostanie potwierdzona.

W ubiegłym tygodniu wiceminister spraw wewnętrznych Maciej Duszczyk omówił przyczyny wprowadzenia tej regulacji na posiedzeniu Senackiej Komisji Rodziny, Polityki Senioralnej i Społecznej. "Jesteśmy jedynym państwem, który ma system hybrydowy, czyli ok. 200 tys. dzieci jest w polskich szkołach, natomiast nie wiemy do końca, ile jest poza polskimi szkołami, czyli uczy się w systemie ukraińskim" - powiedział i zaznaczył: "Musimy zrobić tak, żeby były równe prawa dla polskich, cudzoziemskich i ukraińskich dzieci. To nie jest karanie, to wyrównywanie prawa".

W nowelizacji wskazano też maksymalny 36-miesięczny okres, w którym uczniowie mogą uczestniczyć w dodatkowych bezpłatnych zajęciach z języka polskiego. Rozwiązanie dotyczyć będzie uczniów, którzy udział w zajęciach rozpoczęli w latach 2022-2023 i 2023/2024.

Jak napisano w Ocenie Skutków Regulacji działania mające na celu zwiększenie liczby dzieci i uczniów z Ukrainy w polskim systemie oświaty w roku szkolnym 2024/2025 mogą spowodować pojawienie się dodatkowo ok. 80 tys. dzieci i uczniów, co - jak zaznaczono - powoduje konieczność zabezpieczenia na przyszły rok dodatkowej kwoty ok. 425 mln zł, zaś w 2025 roku ok. 1,1 mld zł. Z kolei wydłużenie możliwości korzystania z dodatkowej nauki języka polskiego do 36 miesięcy wymaga zaplanowania ok. 150 mln zł na rok 2024 oraz 375 mln zł na rok 2025.

Zaproponowane przepisy zakładają kontynuowanie w roku szkolnym 2024/25 zniesienia wymogu potwierdzenia znajomości języka polskiego, w przypadku zatrudnienia na stanowisku pomocy nauczyciela oraz asystenta międzykulturowego, osoby nieposiadającej obywatelstwa polskiego. Osoba zatrudniona na tym stanowisku musi jednak posiadać znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego, albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki.

Projektowana regulacja zakłada także zwolnienie uczniów z Ukrainy z obowiązku przystąpienia w roku szkolnym 2024/2025 do egzaminu ósmoklasisty z języka polskiego.

Zgodnie z propozycją od przyszłego roku będzie możliwa zmiana statusu pobytu z obecnej ochrony tymczasowej na pobyt czasowy na okres trzech lat. Zmiana statusu na pobyt czasowy będzie możliwa dla obywateli Ukrainy, po spełnieniu następujących warunków: uzupełnienia i zaktualizowania wszystkich niezbędnych danych w bazie PESEL UKR w organie gminy; złożeniu elektronicznego wniosku do wojewody; posiadania aktywnego statusu UKR w dniu 4 marca 2024 r. i w dniu składania wniosku; oraz pod warunkiem, że służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo, nie wniosą sprzeciwu w sprawie zmiany statusu pobytowego. Po pozytywnym przejściu procedury obywatel Ukrainy otrzyma kartę pobytu z adnotacją "poprzednio posiadał ochronę czasową".

Projektowana regulacja zakłada jednak wprowadzenie nowych zasad potwierdzania tożsamości obywatela Ukrainy ubiegającego się o nadanie numeru PESEL. Jedynym sposobem potwierdzenia tożsamości ma być okazanie ważnego dokumentu podróży.

Zgodnie z zawartymi w projekcie nowelizacji zapisami, jeżeli numer PESEL został nadany na podstawie innych dokumentów, w tym Karty Polaka, innego dokumentu ze zdjęciem, który umożliwia ustalenie tożsamości lub dokumentu potwierdzającego urodzenie, obywatel Ukrainy ma obowiązek potwierdzenia swojej tożsamości w dowolnym organie gminy na podstawie ważnego dokumentu podróży. Obowiązek taki będą mieli także obywatele Ukrainy, którym numer PESEL został nadany na podstawie nieważnego dokumentu podróży lub którego dokument podróży utracił ważność.

Zapisy te wzbudziły wątpliwości Rzecznika Praw Obywatelskich, który w uwagach do projektowanej regulacji zauważył, że obowiązek przedstawienia ważnego dokumentu podróży może okazać się niemożliwy do spełnienia, zwłaszcza przez osoby z niepełnosprawnościami, seniorów oraz osoby z ograniczoną mobilnością lub chore.

RPO zwrócił tez uwagę, że w przypadku obywateli Ukrainy, którzy otrzymali numer PESEL na podstawie oświadczenia lub dokumentu innego niż ważny dokument podróży. nie został wskazany termin spełnienia obowiązku, ani konsekwencje jego zaniechania.

Zdaniem RPO uzależnienie uzyskania pomocy od posiadania ważnego dokumentu podróży może doprowadzić do przedwczesnych powrotów uchodźców z Ukrainy należących do grup szczególnie narażonych na wykluczenie społeczne, dla których uzyskanie dokumentu jest niemożliwe z przyczyn od nich niezależnych.

Projektowana regulacja zakłada ponadto, że od 1 lipca br. finansowanie wsparcia w postaci zakwaterowania i wyżywienia uchodźców z Ukrainy, będących w szczególnie trudnej sytuacji, będzie możliwe jedynie na podstawie podpisanej umowy z właściwym miejscowo wojewodą lub organem samorządowym, działającym na polecenie wojewody. Zmienią się także zasady partycypacji w kosztach pobytu i wyżywienia w ośrodkach zbiorowego zakwaterowania tak, aby pobieranie należnych dopłat było bardziej efektywne niż obecnie.

Projekt zakłada także wygaszenie świadczeń pieniężnych związanych z rekompensatą kosztów pobytu i wyżywienia uchodźców wojennych, ponoszonych przez właścicieli lokali prywatnych. Od 1 lipca ma nastąpić też wygaszenie wsparcia dot. finansowania wykonywania fotografii i jednorazowego świadczenia pieniężnego w wysokości 300 zł.

Projekt nowelizacji ustawy powstał we współpracy m.in. z Ministerstwem Edukacji Narodowej, Ministerstwem Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwem Zdrowia oraz Kancelarią Prezesa Rady Ministrów.

Ustawa, z wyjątkiem niektórych przepisów, miałaby wejść w życie 1 lipca 2024 r. (PAP)

Autorzy: Anita Karwowska, Marcin Chomiuk

akar/ mchom/ mhr/